Samenwerken aan perspectief met draagvlak

Welke oplossingen zijn er voor een vastgelopen kabinetsformatie? ^(*)

10-11-2025

* Artikelen en video's representeren niet noodzakelijkerwijs de opinie van Burgerplatform. Ze worden ter beschikking gesteld ten behoeve van de eigen oordeelsvorming van de bezoeker en interne dialoog.

(foto: Bart Maat)

Gijsbert Van Es schrijft over concrete oplossingen voor de bestuurlijke problemen in Den Haag

1 Even over de nieuwe Tweede Kamer en de kabinetsformatie. Beroemd citaat van Albert Einstein: „We cannot solve our problems with the same thinking we used when we created them.”

2 Kiezers zijn veranderd, in de afgelopen ca. 25 jaar; ons kiesstelsel niet of nauwelijks. Gevolg: de (samenstelling van de) Tweede Kamer is fundamenteel veranderd. Gevolg: het wordt steeds moeilijker stabiele kabinetten te formeren.

3 Einstein weer: ’If I had an hour to solve a problem, I'd spend 55 minutes thinking about the problem and 5 minutes thinking about solutions.’

4 Het lijkt alsof er voor Einsteins analysefase (’55 minutes’) weinig aandacht is. Politici (en media) zijn weer volop bezig met oplossingen (’5 minutes’).

5 Een paar (analyse-)puntjes over problemen van de Tweede Kamer i.r.t. coalitievorming:
- Versplintering sinds 2017: 10 fracties ervóór; 15 à 17 fracties sindsdien. Idem, met andere cijfers, voor de 5 grootste fracties: 120 à 135 zetels vóór 2017; 90 à 110 zetels erna.
- Paradox (1). Enerzijds: de dominantie van de grote middenpartijen CDA, PvdA, VVD is voorbij; het democratisch stelsel is pluriformer, met tal van nieuwe partijen/fracties. Anderzijds: kiezers zijn steeds ontevredener over de politieke cultuur en besluitvaardigheid in NL. Samengevat: méér te kiezen maakt minder tevreden.
- Paradox (2). Enerzijds: kiezers zeggen rust en resultaten te verlangen van ’de politiek’. Anderzijds: de onrust en het gebrek aan resultaten zijn in de afgelopen jaren vooral te wijten aan partijen rechts van het politieke centrum: m.n. aan de PVV, BBB, NSC en nu ook de VVD. (Het CDA was gemarginaliseerd; linkse partijen stonden langs de kant). Samengevat: rechtse partijen claimen nu problemen te kunnen oplossen, waartoe ze eerder de kans hebben gehad en daartoe toen niet in staat zijn gebleken. (N.B. Ik beschouw mezelf niet als “links”.)

6 Eerder noteerde ik hier een pleidooi voor inhoudelijke stembusakkoorden vóór verkiezingen. Dat zou kiezers kunnen helpen in het stemhokje. Maar goed, verkiezingsdag is voorbij. Hoe zou zoiets nu nog kunnen helpen? Als volgt.

Stel de grote inhoudelijke thema’s centraal in deze beginfase van de formatie, inclusief hun onderlinge samenhang. En dus niet nu al: “wie met wie”?

De grote thema’s zijn:
+ Thema 1. Landgebruik, bebouwing & natuur. Hieronder vallen: wonen (tekort), veeteelt (mestoverschot = stikstof), bouwen (waar?; stikstof); duurzame energie, klimaat (wind, zon, atoom-, geothermie; vergroening …); biodiversiteit, bodem- en waterkwaliteit. Zie het onderzoek ’Nederland 2040’ en rapporten van het Planbureau voor de Leefomgeving, voor heldere analyses.
+ Thema 2. Demografie & migratie-overschot. Is al veel te veel over gezegd, de kwestie is helder: Nederland heeft, door de vergrijzing, een jaarlijks migratie-overschot nodig van 40.000 à 60.000 mensen, maar het ontbreekt aan lange-termijnbeleid en continuïteit voor opvang, wonen, scholing (taal, skills). Zie rapport commissie-Van Zwol.
+ Thema 3. Balans overheid/markt/samenleving, zowel financieel als in taakverdeling; belastingen, belastingstelsel, overheidsbegrotingen; koopkracht; betaalbaarheid van de zorg; investeren in onderwijs, onderzoek en scholing; idem politie, justitie, rechterlijke macht; de rol van erfgoed, kunst en cultuur voor pluriforme samenleving naast sociale cohesie.
+ Thema 4. Internationale samenwerking en veiligheid. EU, NAVO, VN; handelsoorlog VS, hybride oorlogsdreiging Rusland, fundamentele rechten van de mens.

7. Is dit een idee?: laat de nieuwe Tweede Kamer besluiten om de voorzitters/ directeuren van bijv. de WRR, CPB, SCP en PBL twee weken bij elkaar te zetten om de vier grote thema’s (zie hierboven) uit te werken in een bondig visiedocument voor de komende twaalf jaar (drie kabinetsperiodes). Noem dit: Einsteins analysefase.

8. Volgende stap, van de Tweede Kamer: bepaal in een Kamerdebat over de gemaakte analyse welke partijen bereid zijn dit visiedocument om te zetten in een politiek akkoord voor de komende vier jaar. Laat de grootste partij (D66) vervolgens met een voordracht komen voor een informateur die dit politieke akkoord gaat uitwerken met de partijen die willen meewerken. Samengevat: beperk een evt. regeerakkoord tot de vier samenhangende thema’s hierboven. Laat de rest over aan een toekomstig kabinet om wisselende meerderheden te zoeken.

9. En daarna? Hierover later nog ’s. En ik ruil mijn suggesties graag voor betere!